Di Ramanên Jean Paul Sartre de Azadî û Berpisiyarî

sêşem, 8 tîrmehê 2025

DESTPÊK

GOTAR & NIVÎS

KURDISTAN

CÎHAN

HEVPEYVÎN

WEŞAN

ÇAND Û HUNER

INFORMATION

Têkilî

Têketin

Di Ramanên Jean Paul Sartre de Azadî û Berpisiyarî

Alî Gurdilî

Pûşper 15, 2025

258

GOTAR & NIVÎS

Di Ramanên Jean Paul Sartre de Azadî û Berpirsiyarî

Jean Paul Sartre, ramanwerekî fransî ye. Dibistana Mamosteyan qedandiye. Ji bo demekê, mamostetiya felsefeyê kiriye. Kovar derxistiye. Roman, kurteçîrok, ceribandin û şanoyan nivîsandiye. Demekê bûye endamê Partiya Qomûnîst ya Fransî, lê piştre dev jê berdaye. Mirovek î xwedênenas e. Bi temamî, dijberê olê ye. Li gor baweriya Sartre: ol, di riya azadiyê de astengek e. Hebûnperest (egzîstansîyalîst) e.

Li gor baweriya wî; li cem mirovan, şekil (lewn) ji hilikê girîngtir e. Mirov bi destê xwe, hilika xwe destnîşan dikin. Mirov mecbûr e, ku azad be. Ji bo vê yekê jî, divê têbikoşe. Lê mirov nikare bibêje ku yê ku cara pêşîn van ramanan anîye zimên, Sartre ye. Ango, mirov nikare bibêje ku wî felsefeyeka xweser afirandiye. Çimku ne karibû bibe Kierkegaard (Soran Aabye Kierkegaard 1813-1855) û ne jî, karibû bibe Heîdegger. Tiştê ku wî navdar kiriye, hêla wî ya edebî ye.

Çi gotiye Sartre?

1- Mirov mehkûmê azadiyê ye.

2- Ez, ne heyranê ti kesî me û naxwazim ku ti kes jî, bibe heyranê min.

3- Di nav xirabiyan de xirabiya herî mezin, neguhêranadina me ya kêmasiyên xwe ye.

4- Azadiya mirov, di helwesta mirov de ye.

5- Dojeh (cehnem) yên din in.

Li Gor Nêrîna Sartre Azadî û Berpirsiyarî:

Mirov heyîneke ji bo xwe ye, hiş û azadî ye. Sartre vê ramana xwe û bivênevêtiya azadiyê bi hevoka 'mirov, mehkûmê azadiyê ye.' şirove dike. Em di bin kîjan şert û mercan de bin bila bin, em azad in û bi biryarên xwe, em jiyana xwe diafirînin. Helwesta me ya ku em ji bo rewşekî nîşan didin, bi pêşnûmayên me yên ji bo siberojê re digihêjine wateyekî û tevgerên me jî, li gor wan pêşnûmeyan derdikevine holê. Azadiya giştî, bi xwe re berpirsiyariya giştî tîne. Ji ber vê yekê jî, meriv hem ji xwe û hem jî ji hemû mirovan, berpirsiyar e. Hilbijartina li hemberî rewşekî jî, di destê me de ye.

Biryara vê yekê, em bi xwe didin. Hilnebijartina tiştekî, di rastiya xwe de hilbijartina tiştekî ye û divê (em bêgav in) em hesabê vê yekê jî bidin. Di dema hilbijartina rewşekî de em ne jiyana xwe tenê, em di heman demê de hêman û hêjahiyên xwe jî, ku bingeha vê hilbijartina me ne; em wan jî destnîşan dikin û pêşkêş dikin. Mengiyên (îdealên) ehlaqî û hêjahiyên me, bi tenê dikarin li ser azadiya min werin hîmdarkirin. Mehkûmbûna mirov, ya azadiyê û têgihiştina mirov ya berpirsiyariya xwe, diltengiyekî derdixe holê. Diltengî jî, ji hestên herî bingehîn yên hebûna mirovî ye.

Felsefeya Ehlaqê ya Sartre:

Li gor baweriya Jean Paul Sartre; tiştekî ku em bikaribin jêre bibêjin 'xwezaya mirov e' tune û mirov bi dest û keda xwe, xwe diafirine û destnîşan dike. Kêzik û çûk, çawa bûne heyîn, wisa jî dijîn û nikarin vê yekê biguherînin. Lê mirov, li xwezayê hatine avêtin û hilika xwe, bi destê xwe (bi ked, bi zanyarî û hwd.) diafirînin. Ji ber vê yekê jî divê tevgerên wan neyêtin astengkirin (sînorkirin) û divê mirov azad tevbigerin.

Ango Sartre dibêje: 'Mirov, mehkûmê azadîyê ye.' Di bin kîjan şert û mercê de bin bila bin, em azad in û jiyana xwe bi destê xwe diafirînin. Ji ber ku hemû kes cihê xwe (nirxên xwe, hêjahiya xwe) bi destê diafirîne; zagoneka ehlaqê yeka ku em bibêjin ji bo hemû kesan derbasdar e, tune.