Hêrsa Kûr û Hestên Tolhildanê 

Encama Hêrsa Kûr û Hestên Tolhildanê yên Tepeserkirî di Binhişê de; Buxtan (Bêbextî) Gelek kes di dema ku di navbera dem û cihên jiyan û mirinê de revîyane, rastî hin buxtan û derewan hatine. Buxtan (bêbextî) êrîşeke psîkolojîk e ku mirovekê di civakê de bênavûdeng û bêrûmet dike. Ew êrîşeke psîkolojîk e, ku bi zanetî û bi awayekî hedefgirtî, dihê kirin. Buxtan, ji hêla mirovên xizan ên asta nizm ve wekî çekek dihê bikaranîn, yên ku nizanin çima û ji bo çi sedemê dijîn, yên ku fêm nakin, yên ku giyanê xwe ji bo firotanê danîne, yên ku rêzê li mirovahiyê û nirxên mirovan nagirin û yên ku para xwe ji aqil û zanînê negirtine.

Dema ku mirovên weha tiştê ku dixwazin bi dest naxin, dema ku ew nikarin tiştê ku dixwazin (mirov, tişt, statu, pere, hwd.) bi dest bixin, ew serî li ‘buxtanê’ (bêbextî) didin, ku ew hesta tolhildanê ye di binhişê wan de. Bi gotineke din, ew xwe dispêrin ‘buxtane’, ku îfadeya hêrsa kûr e. Ji ber ku çeka wan a yekane, buxtan e. Rêya bêdengkirina kesekî, kêmkirina bandora wî/wê, her çend ew biaxive jî, zirardayîna baweriya wî/wê kesî ye, ango bi awayê herî ne mimkûn tohmetbarkirina wî/wê ye. Armanc li vir ew e ku derew/buxtan (bêbextî) ewqas dûr were gotin, her çend xwe biparêze jî,  ku ev kes di vê heriyê de asê bimîne û qirêj bibe.

Buxtan (bêbextî), ne tevgereke xwezayî û normal e. Bêguman, ew kesên ku tohmetbar dikin û bawer dikin û wekî materyalê gotegotê ji bo berjewendiyên xwe bikar dihînin, dikarin vê êrîşa psîkolojîk wekî normal bibînin; lêbelê, hilweşîna psîkolojîk a ku kes an kesên ku tohmetbar dibin dijîn, dê fêm bikin ku ev tevgera buxtanê  ne xwezayî û ne normal e, û her weha sûcek mezin a li dijî mirovahî û nearamiya civakî ye. Derûnnas, îftirazan bi têgeha "projeksiyonê" ya ku ji hêla Sigmund Freud, damezrînerê psîkoanalîzê ve dihê bikaranîn, rave dikin.

Hin derûnnasan li ser rewşa derbarê îftarê de wiha nivîsandine: "Ev kes ji yên din re dibêjin ku divê ew bi rastî ji xwe re bibêjin; an jî tiştên ku ew guncaw nabînin, didin yên din. Ew kesayetî û şaşiyên xwe yên kesane ji kesê din re vedibêje û xwe di kesê din de nîşan dide. Nexweşî navê xwe ‘projeksiyon’ ji vê taybetmendiyê digire. Kes rasterast taybetmendî û tevgerên di xwe de nîşan dide ku ji bo kesê din nayên qebûlkirin, wan wekî taybetmendî û tevgerên kesê din dide kesê din û neheqiyê li wî/wê dike." Wekî ku hûn dibînin, em dikarin ji nerînên gelek derûnnasan encam bidin ku bi awayekî, ev mîna wê yekê ye ku ji kesekî din re bêje ka ew ê li ber neynikê çi ji xwe re bibêje. Ger hûn bala xwe bidinê ku dema ku kesek tiştek dibêje da ku neynikê ji yên din re bigire, ew tiştên ku ew rexne dike di wê gavê de dike. Û her weha pir aşkere ye ku ew hin ji tevgerên xwe yên nexwestî bi we ve girêdide û we rexne dike, mîna ku we ew kiribin.

Psîkolog Filiz Alev yek ji wan kesan e ku vê rewşê çêtirîn rave dike. ‘Ew bi gelemperî ji qelsiya kesayetiyê, kompleksek tenduristiyê û fikara egoyê ya bi paranoyayê re derdikeve holê. Di asta hişmendiyê de, kes bi rastî dikeve xeletiyê û ji ber nezelalî û dûrketina ku di egoyê de ji ber 'nezanînê' çêdibe 'texmînan' çêdike.’

Di encamê de, reftara buxtankar jiyana gelek kesan têk birîye, jiyana gelek kesan û civakan serûbino kiriye, û ruhanî û nirxan. xera kiriye. Bo nimûne, buxtan Sokratesê fîlozofê Yewnana Kevnar ber bi mirinê ve biriye. Sokrates, bi ateîzmê hate tawanbarkirin û di sala 399 (B.Z) de Meletus, Anytus û Lyconê Atînayî navê wî dan û bi hinceta ku wî dewletê xistiye krîzê hate haber dadwerekî, wî tohmetbar kirin, û cezayê mirinê danê. Sokrates bi vexwarina jahrê, jiyana xwe ji dest da. Wekî din, fîlozofa jin a navdar a Serdema Navîn, Hypatiaya Îskenderî, jî ji hêla mirovên oldar ve, bi pêşengiya "Cyria"yê, wekî "ateîst" û "şeytan" hate nasandin. Û di encamê de, Hypatia ji hêla komekê ji 500 kesan ve hate dorpêçkirin û bi hovane hate kuştin, dûv re cenazeyê wê birin dêrê û hate şewitandin.

Heman tişt bi Ferhunde Melikzadeya Afganî re li parzemînek cûda ya cîhanê, ango li Asyayê, qewimî. Di meha Adara sala 2015an de, piştî nîqaşekê bi kesekî ku li ber perestgehekê amulet (nivişt) difirot. girseyek, ku piştî îdîaya ku ferhunde Quran şewitandin kom bû. ji aliyê girseyek  Ferhunde rastî lêdanekê hat, ji aliyê otomobîlekê ve hate pelcikandin û şewitandin.  Ferhunde tenê 28 salî bû. Wê di encama buxtanê  bazirganekî olî de jiyana xwe ji dest da.

Di encama buxtan de, li Skotlandayê, di sedsalên 16 û 17an de nêzîkî 4 hezar kes bi sêrbaziyê hatin tawanbarkirin. Ji sedî 84ê van jin bûn. Bi tevahî, zêdetirî 2,500 kes bi tohmeta sêrbaziyê hatin kuştin. Ev jin piştî ku di bin îşkenceyê de neçar man ku îtîraf bikin, piraniya wan hatin xeniqandin û şewitandin. Her wiha rêze buxtan ê  ku ji aliyê hêzên serdest ve li gelê Kurd hatine avêtin hene: Ji bo kurteberkirina çendan,

Yekem: Kurd tune ne, ew Tirkên çiyayî ne. Ew eşîreke Tirkan bûn ku li çiyayan dijiyan, ev eşîra Tirkan ku ji ber berfa zêde winda bû, ji ber dengê Kart-kurt ku dema li ser berfê dimeşiyan, ew difikirîn ku ew Kurd in. Bi gotineke din, ew buxtan e ku peyva Kurd ji Kart kurt derketiye.

Ya duyemîn ew buxtan e ku kûllîçeya Kurdî tune ye, kûllîçeya Küt heye. Lêbelê, kûlîçeya Kurdî ji hêla Mehmet Alkan (Rengo) ve ji Bingol Kiği hatiye afirandin. Ev kûllîçe ji bo firotina karkerên Kurd ên ku li ser keştî û keştîyên qûmê li Kasimpaşayê dixebitin hatibû amadekirin û jê re "kûllîçeya  Kurdî" hatibû gotin.

Ya sêyemîn jî buxtana Kurd a dûvikdar e. Li gorî gotegota yekem, ew navek bû ku ji komek ji eşîrên Oxuz re hatibû dayîn. Ya duyemîn, hege ew Tirk bin, ew baş in, hege ew Kurd bin, ew dûvikdarin. Armanc ew e ku Kurdan bi nîşandana Tirkbûnê wekî serdestiyê şermezar bikin û Tirk bikin.

Ya çaremîn, Qiral Suleyman ji Cinên xwe xwest ku pênc sed cariyeyên bedew ji Ewropayê ji bo haremê wî bîne. Cin bi van cariyan re zewicîn û Kurd anîn cîhanê. Bi gotineke din, ew buxtan ku Kurd ji Cinan hatine.

Pêncemîn, buxtan ku diêjin Şêx Seîd ajanekî Brîtanî bû. Armanc ew e ku jenosîda xwînî ya ku wan kiriye rewa bike. Hejmar bêdawî ye...

Li vir çend bûyerên ku min karî bi mînakan binivîsim, hene. Ev bûyer di rastiyê de encama hêrsa kûr a ku hin kes li hember hin kesan an komên mirovan an komên mirovan li hember komeke din hîs dikin û hestên tolhildanê yên tepeserkirî di binhişê wan de ne.

• Xwebûn Şahin Jiyan
• sahinbaydag4@gmail.com 
• 04.06.2025